Μια ολόκληρη ιστορία με μια λέξη

Συγγραφέας: Ελένη Κόλλια
Σειρά: Δοκίμια/Μελέτες
Σελ.: 358
Διαστάσεις: 17 * 24

Από τον Σκρουτζ, τον Γιάννη Αγιάννη και τον Ρασκόλνικωφ έως τον Τζιριτόκωστα, τη Φραγκογιαννού, τη Μαρίνα Μπαρέ και την Εκάβη Λόγγου, το όνομα του λογοτεχνικού χαρακτήρα συχνά χρησιμοποιείται ως μετωνυμία του έργου στο οποίο στεγάζεται. Αρκεί δηλαδή μια λέξη για να υποκαταστήσει τον τίτλο ή τον συγγραφέα του έργου, καθώς μόνο με την αναφορά του ονόματος συνανασύρονται αυτόματα και τα δύο αυτά στοιχεία. Το λογοτεχνικό όνομα μοιάζει να ταξιδεύει στον χρόνο και στον χώρο σηματοδοτώντας την ιστορία του προσώπου∙ είναι πάντοτε ίδιο σε κάθε περίοδο, σε όλο τον κόσμο. Επιπλέον, το όνομα είναι το κυρίαρχο στοιχείο ταυτότητας του λογοτεχνικού χαρακτήρα, όπως άλλωστε και του ανθρώπου. Ωστόσο, έχει απασχολήσει την κριτική τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα και εξής, εστιάζοντας κυρίως στην Ευρωπαϊκή λογοτεχνία. Η συστηματική μελέτη της ονοματοθεσίας των χαρακτήρων στη νεοελληνική λογοτεχνία συνιστά ένα ζητούμενο της νεοελληνικής φιλολογίας, αφού μπορεί να αποβεί ένα σημαντικό ερμηνευτικό κλειδί του έργου ενός συγγραφέα και ταυτόχρονα μπορεί να φωτίσει και από έναν ακόμα δρόμο τον βαθμό της τόλμης της γραφής του.

Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του Γιάννη Σκαρίμπα για την ονοματοθεσία των χαρακτήρων του αποτυπώνεται στο γεγονός ότι συχνά στο έργο του το ζήτημα αυτό θεματοποιείται. Ο τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας συγκροτεί, εξαρθρώνει και ανασυνθέτει τις ταυτότητες των ηρώων του ή «κοιτάζει τον άνθρωπό του» δίνοντάς του όνομα, σωσίβιο για να περιπλανιέται στον χρόνο, αποτελεί το βασικό θέμα της μελέτης αυτής. Στο πλαίσιο αυτό, έγινε προσπάθεια να απαντηθούν κάποια βασικά ερωτήματα: Με ποιον τρόπο το ονοματεπώνυμο λειτουργεί ως στοιχείο ταυτότητας του εκάστοτε χαρακτήρα και καθορίζει τον αφηγηματικό του ρόλο; Πώς δραστηριοποιείται η ταυτότητα όταν δεν κατονομάζεται το βασικό στοιχείο που μπορεί να μετατρέψει τον «οποιονδήποτε» σε «κάποιον», όταν δηλαδή ο συγγραφέας δεν αναφέρει το ονοματεπώνυμο του χαρακτήρα; Πώς επηρεάζουν οι λοξές πρακτικές ονοματοθεσίας του συγγραφέα την εξέλιξη της αφήγησης; Και επιπλέον, πόσο συγγενεύουν με αντίστοιχους τρόπους άλλων σημαντικών συγγραφέων της γενιάς του; Στα παραπάνω ερωτήματα επιχειρεί να απαντήσει η μελέτη αυτή.